مجله آفتاب

بعد از هفتاد سال، قدیمی‌ترین نخل یزد بر شانه‌ی عزاداران حسینی سه بار دور میدان امیرچخماق چرخید. نخل‌گردانی آیینی کهن در شهرهای کویری ایران است که در سالیان طولانی شکل گرفته اما نخل امیرچخماق به دلیل نداشتن استحکام و فرسودگی و مهیا نبودن شرایط میدان امیرچخماق هفتاد سال ساکن مانده بود.

عاشورای یزد امسال شور دیگری داشت، عزاداران بعد از اذان ظهر عاشورا در میدان امیرچخماق گرد آمدند تا بعد از سالیان طولانی چرخیدن قدیمی‌ترین نخل یزد را تماشا کنند. عزاداران می‌آمدند و نوحه خوانی در میدان بر پا بود. طبق آیین دیرین زنان بر بام‌های مشرف به میدان نشستند و مردان در میانه‌ی‌ میدان عزاداری ‌کردند. نخل گوشه‌ی راست میدان بود چون همیشه.

نوحه‌خوان هیأت را آماده کرد تا لحظه‌ی نخل‌گردانی فرابرسد. نزدیک ظهر هلهله‌ای در خیل جمعیت بر پا شد. عزاداران هیأت محمدآباد دوان‌دوان راه را در میان جمعیت باز کردند تا زیر نخل جای بگیرند. آنها زیر نخل جای گرفتند و مردی راهنما و فرمانده جلو نخل ایستاد و به مردانی که نخل را جابه‌جا می‌کردند جهت می‌داد.

مراسم سه بار با گفتن «جابه‌جا» و «یا حسین» آغاز شد و نخل کهن سه بار دور میدان چرخید و در آخر دوباره در گوشه‌ی راست میدان نشست.

هیأتی که نخل را بر دوش می‌کشید از تکیه‌ی محمدآباد بودند. قدیمی‌های یزد می‌گویند آخرین بار هم همین هیأت نخل را بلند کرده بود. هیأت‌های یزدی قدمتی دیرینه دارند و هر کدام شیوه و روشی متفاوت برای نوحه‌خوانی و سینه‌زنی دارند.

یکی از یزدی‌ها می‌گوید: «رسم این است که هیأتی دیگر مهمان حسینیه‌‌ای که نخل دارد می‌شود و آنها نخل را می‌گردانند. این هیأت از قبل انتخاب می‌شود و آموزش‌های لازم را برای بلند کردن نخل می‌بیند.»

نخل میدان امیرچخماق بیش از ۴۲۰ سال قدمت دارد. دوستداران میراث‌فرهنگی یزد از اینکه نخل هنوز ثبت ملی نشده نگرانند. هرچند آیین نخل‌گردانی یزد ثبت ملی شده است، اما نخل به‌صورت ویژه نیاز به ساماندهی و مراقبت دارد. دو سال پیش این نخل آتش گرفت و بخش‌هایی از آن سوخت.

نخل اتاقکی چوبی و مکعب‌مستطیل است که بامی شیروانی‌مانند دارد. نخل را از چوب می‌سازند و با انواع شال‌های ابریشمین رنگارنگ و پارچه‌های قیمتی و آینه و چراغ و غیره آرایش می‌دهند و به گل و سبزه می‌آرایند و در روز عاشورا آن را به محلی که مراسم روضه‌خوانی برپاست می‌برند. بزرگی و سنگینی نخل‌ها گاهی چنان است که چند صد نفر مرد قوی باید آن را از زمین بردارند و بر دوش گیرند و حمل کنند؛ نمادی از تشییع پیکر امام حسین (ع).

پیش‌تر بر نخل به نشانه‌ی‌ نور‌ وجود‌ امام حسین آینه می‌بستند که به دلیل سنگینی بیش از اندازه این آینه‌ها به‌مرور برداشته شده‌اند. هرچند این آینه‌ها در تصاویر قدیمی دیده می‌شود.