شرکت آمریکایی مونسانتو، کشور آرژانتین را به سومین تولیدکننده‌ی سویا در جهان تبدیل کرده است، اما مواد شیمیاییِ عامل این رشد، محدود به مزارع سویا، ذرت و پنبه نیستند. آنها به شکل مداوم باعث آلوده‌شدن خانه‌ها، کلاس‌های درس و آبِ اشامیدنی می‌شوند. گروه روبه افزایشی از پزشکان و دانشمندان بر این باورند که عامل افزایش بیماری‌ها در میان مردم این کشورِ آمریکای جنوبی این مواد شیمیایی هستند. در قلب تجارت سویای آرژانتین، تحقیقی میان ۶۵ هزار خانواده کشاورز آرژانتینی نشان داد که آمار سرطان در بین این افراد ۲ تا ۴ برابرِ میانگین نرخ این بیماری در آرژانتین است. این مشکل درباره‌ی بیماری کم‌کاری غدد تیروئید و بیماری‌های مزمن تنفسی هم وجود دارد. «ناتاشا پیسارنکو» عکاس آسوشیتد پرس، ماه‌ها در این مناطق وقت گذاشته تا این مساله را مستند کند.
بیشتر ایالت‌های کشور آرژانتین استفاده از آفت‌کش‌ها و دیگر مواد شیمیایی را در اطراف خانه‌ها و مدارس ممنوع کرده‌اند. این ممنوعیت براساس مقدار آلودگی محیط به این مواد، از ممنوعیت فاصله ۵۰ متری تا چند کیلومتری می‌رسد. اما میشل وارن، گزارشگر آسوشیتدپرس، موارد زیادی از مزارع صنعتی سویا را در فاصله چند متری خانه‌ها و مدارس پیدا کرده که از مواد شیمیایی استفاده می‌کنند. در ۲۰ سال گذشته، استفاده از مواد شیمیایی مربوط به بخش کشاورزی در آرژانتین ۸ برابر شده ، یعنی از ۹ میلیون گالون در ۱۹۹۰ به ۸۴ میلیون گالون در ۲۰۱۴ رسیده است. علف‌کش «رانداپ» یا «گلایفوزیت»، جزو اصلی در تولید محصولات مونسانتو، در حدود هشت برابر بیشتر از مقدار آن در مزارع آمریکا در هر هکتار استفاده می‌شود. آرژانتین هنوز استاندارد ملی مصرف مواد شیمیایی را به اجرا نگذاشته و این مسأله با دستور ایالت‌ها به شهرداری‌های مناطق دیکته می‌شود. نتیجهی این وضعیت زیرپاگذاشتن قواعدی است که انسان‌ها را در خطر قرار می‌دهد.
اولین پرونده‌ی قضایی
باساویلباسو-آرژانتین: فابیان تومازی که یک کارگر مزرعه است هرگز برای کارکردن با مواد سمی آموزش ندیده بود. وظیفه او در مزرعه، پرکردن فوری مخزن‌های خالیِ هواپیماهای سمپاش بود، یعنی او همواره حین کار به سم آغشته می‌شد. او حالا در ۴۷ سالگی تبدیل به یک اسکلت زنده شده. بسیار ضعیف است و به سختی می‌تواند غذای خود را پایین دهد یا خودش به دستشویی برود.
آندره‌آ دوره‌تا، معلمی است که در استان «سانتا فه»، قلبِ صنعت سویای آرژانتین، زندگی می‌کند. در این استان سمپاشی شیمیایی مزارع در فاصله ۵۰۰ متری مناطق مسکونی ممنوع است، اما مزارع سویا در فاصله ۳۰ متری حیات پشتی خانه‌ی او هستند. اخیراً پسر او در استخر خانه‌شان در سم شنا کرده است.
پس از اینکه صوفیا گاتیسا، فرزند تازه به دنیا آمده‌اش را به خاطر مشکل کلیوی نوزاد از دست داد، به دادگاه شکایت برد. شکایت این مادر تبدیل به اولین پرونده‌ی قضایی درباره‌ی سمپاشی غیرقانونی در آرژانتین شد. اما حکم این دادگاه سال گذشته و خیلی دیر برای او و ۳۵۰۰ نفر همسایه‌اش در «ایتوزایینگو آنیکس» صادر شد. یک تحقیق دولتی نشان می‌دهد که سطح آلودگی سمهای کشاورزی در خاک و آب آشامیدنی این منطقه به حد هشدارآمیزی بالاست و ردپای این سم‌ها در خون ۸۰ درصد کودکان مورد تحقیق در منطقه دیده می‌شود.
آسوشیتدپرس ده‌ها مورد را در مناطق سرتاسر کشور مستند کرده که در آنها انتشار سموم به حدی است که بیش از معیارهای علمیِ قابل پذیرش و حتی محدودیت‌های قانونیِ موجود است. سموم به مدارس و خانه‌ها می‌رسد و به منابع آب نفوذ می‌کند. در این مناطق کارگران مزرعه، مواد سمی را بدون اینکه پوشش ایمنی به تن داشته باشند با هم مخلوط می‌کنند و روستاییان آب را در ظروف خالی سم که باید نابود بشوند ذخیره می‌کنند.
حالا پزشکان هشدار می‌دهند که استفاده‌ی کنترل نشده از سموم می‌تواند دلیل افزایش بیماری‌ها در میان ۱۲ میلیون نفری باشد که در پهنه‌ی مزارع آرژانتین زندگی می‌کنند.
در سالنتافه، میزان سرطان‌ها دو تا ۴ برابر میانگین کشور است. در چاکو، یک دهه پس از رشد چشمگیر کشاورزی، تعداد کودکان ناقص‌الخلقه چهار برابر شده است.
«تغییر در نحوه‌ی تولید محصولات به طور واضح باعث تغییر در خصوصیات بیماری‌ها شده است.» دکتر مداردو آویلا واسکوئز، پزشک کودکان و نوزاد شناس، می‌گوید: «ما از یک جمعیت فوق‌العاده سالم به سوی یک جامعه پر از سرطان، کودکان ناقص‌الخلقه و بیماری‌هایی رفتیم که در گذشته به ندرت دیده می‌شد.»
مصرف سم ۹ برابر شد
ملتی که در گذشته با گاوهای سیر از علف تازه، شناخته می‌شد از ۱۹۹۶ به ورطه‌ی تغییری چشمگیر افتاده است، از زمانی که شرکت مونسانتو وعده داد تا با بذرهای تغییریافته‌ی انحصاری و سموم خاص خود، محصول کشاورزی را افزایش داده و مصرف سموم را کاهش دهد. امروزه همه‌ی محصول سویا و تقریباً کل ذرت و پنبه‌ی آرژانتین از بذرهای دستکاری شدهی ژنتیکی به دست می‌آید و وسعت پیشین ۱۹ میلیون هکتاری مزارع سویا سه برابر شده و به ۴۷ میلیون هکتار رسیده است.
استفاده از کشاورزی شیمیایی در آغاز کاهش پیدا کرد، اما بعداً دوباره رشد کرد و با فشاری که برای تولید محصول بیشتر روی کشاورزان بود، مصرف ۳۴ میلیون لیتری سم، ۹ برابر شد و تا امروز به ۳۱۷ میلیون لیتر رسیده است. براساس تحلیل اطلاعات دولت و صنعت سم کشاورزی، کشاورزان آرژانتینی در هر هکتار دو کیلوگرم سم غلیظ می‌ریزند که دو برابر سمی است که کشاورزان آمریکایی استفاده می‌کنند.
جزء اصلی سموم پراستفاده‌ی مونسانتو گلایفوزیت است، یکی از پرمصرف‌ترین سمهای کشاورزی در جهان که البته آژانس‌های آمریکایی و اروپایی( در صورتی که به اندازه‌ی مشخص و در حد استاندارد این آژانس‌ها استفاده شود) آن را غیرمضر تشخیص داده‌اند. در روز اول می ۲۰۱۴، آژانس حفاظت محیط زیست آمریکا حتی مقدار مجاز آن را در مواد غذایی افزایش داد. در تحقیقات شرکت مونسانتو هم نوشته شده که «قطعیت ثابت شده‌ای وجود دارد که نشان می‌دهد با قرار گرفتن در معرض گلایفوزیت آسیبی به عموم مردم یا به نوزادان و کودکان وارد نمی‌شود.»
۲۳ استان آرژانتین خواستار قانون‌مدار کردن کشاورزی و یکسان‌سازی قوانین متنوع در این‌باره هستند.
در بعضی استان‌ها سمپاشی تا فاصله ۳ کیلومتری محل زندگی انسان‌ها ممنوع است و در دیگر استان‌ها این ممنوعیت به فاصله ۵۰ متری انسان‌ها می‌رسد. یک‌سوم ایالت‌ها هم هیچ ممنوعیتی در این‌باره ندارند و در اکثر استان‌ها هم ضعف سیاست‌های تنبیهی دیده می‌شود.
یکی از مواد قانون حفاظت از محیط‌زیست آرژانتین، مصرف‌کنندگان سموم شیمیایی را ملزم کرده تا فعالیت‌هایی را که سلامت عمومی را به خطر می‌اندازد متوقف کنند، در این قانون توضیح داده شده که این محدودیت «حتی اگر از نظر علمی تائید نشده باشد» و «بدون توجه به هزینه و نتایج آن» باید اعمال شود. اما این قانون هرگز اجرا نشده است.
در ۲۰۰۹ با بالارفتن صدای اعتراض‌ها، رئیس جمهوری کریستینا فرناندز، کمیسیونی را تشکیل داد که درباره‌ی تاثیر سمپاشی بر سلامت انسان‌ها تحقیق کند. در نتیجهی این گزارش نوشته شد که «کنترل سیستماتیک روی غلظت سموم و ترکیبات آنها با بررسی آزمایشگاهی، درباره‌ی فرمول‌هایی که در آن گلایفوزیت استفاده شده، صورت گیرد و همچنین فعل و انفعال‌های آن با سایر سموم شیمیایی مورد توجه قرار بگیرند.»
اما این کمیسیون از ۲۰۱۰ تاکنون تشکیل نشده است. دولت می‌گوید مشکل، نبود تحقیقات نیست بلکه وجود اطلاعات غلطی است که با احساسات مردم بازی می‌کند.
لورنزو باسو، وزیر کشاورزی آرژانتین می‌گوید: «من فیلم‌های مستند، نظرسنجی‌ها، گزارش‌ها و مقاله‌های متعددی را در اخبار و دانشگاه‌ها می‌بینم و واقعاً مردم ما که این چیزها را می‌خوانند دچار اغتشاش ذهنی و سردرگمی می‌شوند. ما باید تعهد خود درباره‌ی اینکه آرژانتین باید یک تولیدکننده‌ی مواد غذایی باشد را در تبلیغات به مردم بیان کنیم. مدل کار ما به‌عنوان یک کشور صادرکننده زیر سوال رفته و ضروری است که از خودمان دفاع کنیم.»
سخنگوی مونسانتو، توماس هسلشر، هم در یک بیانیه مکتوب گفته که «این شرکت از استفاده‌ی نادرست از سموم یا زیرپاگذاشتن هرگونه قانون، آیین‌نامه و یا حکم دادگاهی در این‌باره چشم‌پوشی نمی‌کند. مونسانتو نظارت بر محصولات را جدی می‌گیرد و ما برای استفاده‌ی مناسب از محصولات‌مان، با مشتری‌ها در ارتباط هستیم.»
آرژانتین از اولین کشورهایی است که مدل تکنولوژی بیولوژیک را که توسط مونسانتو و دیگر شرکت‌های کشاورزی آمریکایی ارائه می‌شود، پذیرفته.
در این مدل به جای جابه‌جا کردن رویه‌ی‌ِ خاک، سمپاشی انجام می‌شود و سپس تا پیش از بذرافشانی منتظر می‌مانند تا سم پخش شود. بذری که در این نوع کشاورزی استفاده می‌شود بذر دستکاری شدهی ژنتیکیِ به خصوصی است که در برابر مواد شیمیایی خاصی مقاومت دارد.
در این روش کشاورزی «بدون جابه‌جایی»، وقت و هزینه‌ی مالی بسیار کمتری صرف می‌شود و کشاورزان هم محصول بیشتری را با دردسر کمتری درو می‌کنند. اما آفات مقاومت خود را بهبود می‌بخشند و این اتفاق در کاشت بذر دستکاری ژنتیکی شده و استفاده‌ی گسترده از سم، روی می‌دهد.
تکذیب و تایید نتایجِ آزمایش‌ها
با وجود این که گلایفوزیت یکی از کم‌خطرترین آفت‌کش‌هاست، کشاورزان حالا آن را با غلظت بیشتر و در ترکیب با سموم زهرآگین‌تری مثل ۲,۴-D به کار می‌برند. این سم بخشی از ماده‌ای به نام «عنصر نارنجی» است. این ماده ساخت ارتش آمریکاست که در جنگ ویتنام برای از بین‌بردن پوشش جنگلی کشور ویتنام که محل مخفی شدن نیروهای ویتنامی بود، به کار می‌رفت.
در ۲۰۰۶ یکی از بخش‌های وزارت کشاورزی آرژانتین توصیه کرد که روی قوطی‌های گلایفوزیت برچسبی چسبانده شود که ترکیب آن با سموم دیگر «در نزدیکی مناطق مسکونی و پرجمعیت» محدود شود اما براساس گفته‌ی یک ناظر فدرال، این پیشنهاد نیز رد شد.
تکیه‌ی دولت آرژانتین بر تحقیقات سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا درباره‌ی صنعت کشاورزی است که سال گذشته اعلام کرد «شواهدی دال براینکه گلایفوزیت از مواد شیمیایی آسیب‌زننده به رشته‌های عصبی انسان باشد در دست نیست و نیازی به تحقیقات دیگری هم در زمینه‌ی مسمویت رشته‌های عصبی نیست.»
دکتر آندرس کاراسکو، بیولوژیست مولکولی از دانشگاه بوینس‌آیرس، می‌گوید که اثرات ترکیب‌کردن مواد شیمیایی بسیار نگران‌کننده است، هرچند گلایفوزیت به تنهایی هم می‌تواند باعث مشکلات سلامتی در انسان شود. ورود مقدار کمی از گلایفوزیت به درون بدن در دوره‌ی جنینی می‌تواند سطح اسید رتینوییک را تغییر دهد و اشکال مشابهی از آسیب‌های نخاعی را به وجود آورد که پزشکان به شکل فزاینده‌ای نمونه‌های آنها را در میان قورباغه‌ها و مرغ‌ها در مناطق سمپاشی شده یافته‌اند.
این اسید که شکلی از ویتامین آ است نقش موثری در کنترل سرطان و انجام «بیان ژنی» دارد. بیان ژنی فرآیندی است که در جریان آن سلول‌های جنینی به اندام بدن تبدیل می‌شوند.
«اگر امکان این باشد که این کار در آزمایشگاه به انجام برسد به طور قطع آن چیزی که در وضعیت واقعی روی می‌دهد بدتر از نتیجهی آزمایشگاهی آن خواهد بود.» کارسکو ادامه می‌دهد: « اگر این واقعه بدتر باشد که ما گمان می‌بریم اینطور است، کاری که باید انجام دهیم این است که به این مسأله توجه بیشتری کنیم.»
کشفیات او که در ۲۰۱۰ در مجله‌ی «تحقیقات شیمیایی درباره‌ی سم‌شناسی» منتشر شده، از سوی مونسانتو رد شد. آنها در پاسخ گفتند که «این نتایج با این شیوه‌ی تحقیق و سناریوهای غیرواقعیِ انتشار مواد شیمیایی چندان هم تعجب‌برانگیز نیست.»
مونانتو در پاسخ به پرسش‌های آسوشیتدپرس گفت که آزمایش‌های امنیت شیمیایی تنها باید روی حیوانات زنده انجام شود و ورود گلایفوزیت به جنین انسان بحثی «غیرقابل اتکا و بی‌ارتباط به ارزیابی درباره‌ی آسیب احتمالی به انسان» است.
«گلایفوزیت حتی از اسپری‌های ضدگزیدگیِ حشرات که به پوست بچه‌هایتان می‌زنید، کمتر سمی است.» پابلو واکوئرو، یکی از مدیران مونسانتو در بوینس‌آیرس در ادامه می‌گوید: «باید در استفاده از این محصولات مسئولیت و شیوه‌ی مصرف مناسبی وجود داشته باشد، زیرا در هیچ شرایطی شما اسپری ضدگزیدگی حشرات را در دهان بچه‌ها نمی‌پاشید و هیچ مصرف‌کننده‌ای هم نباید این محصولات را بدون در نظر داشتن شرایط محیطی و مخاطرات ناشی از مصرف آنها با تراکتور یا هواپیمای سمپاش پخش کند.»
در دنیای واقع، این تذکرات به شکل گسترده‌ای نادیده گرفته می‌شود.
بی‌توجهی به هشدارها
برای مدت سه سال، تومازی در زمان پرکردن پمپ سم‌پاشیِ هواپیماها به شکل خطرناکی در معرض سموم قرار داشت. حالا او به خاطر ابتلا به پلی‌نوروپاتی، نوعی بی‌نظمیِ سیستم عصبی، در آستانه‌ی مرگ است و بیماری او را ویران و پژمرده کرده است. «من میلیون‌ها لیتر از سم را بدون هیچ محافظی آماده‌ی استفاده کردم. نه دستکشی، نه ماسکی و نه لباس محافظ.» تومازی می‌گوید: «من هیچ چیزی در این‌باره نمی‌دانستم. فقط وقتی بعدها با دانشمندان در تماس قرار گرفتم در این‌باره آگاهی پیدا کردم.»
تومازی توضیح می‌دهد که «سموم به شکل مایع غلیظ در ظروفی که روی آنها هشدارهای زیادی نوشته شده بود، به دست ما می‌رسید. اما هیچ‌کس هشدارها را رعایت نمی‌کرد.» هر تن سویا به قیمت ۵۰۰ دلار به فروش می‌رسد و تولیدکنندگان آن هر جا که بتوانند دستورالعمل‌های مونسانتو و قوانین محلی را، درباره‌ی ممنوعیت سمپاشی بدون هشدار قبلی و یا در روزهایی که باد می‌وزد، زیر پا می‌گذارند.
معلمان ۱۸ مدرسه در «انتره ریوس» گزارش کرده‌اند که سم‌پاش‌ها محدودیتِ قانون در مورد حفظ فاصله‌ی ۵۰ متریِ مدارس را زیرپا گذاشته‌اند که در ۱۱ مورد سموم به طور مستقیم به درون کلاس‌ها وارد شده بود. در آن زمان پنج تن از معلمان شکایتی را در اداره‌ی پلیس محلی در این‌باره تنظیم کرده بودند.
گزارش آسوشیتدپرس در مورد تبعات سموم کشاورزی در آرژانتین، گزارش دقیق و مفصلی است همراه با گزارش تصویری. عکس‌های بیشتر را اینجا ببینید.
منبع: آسوشیتدپرس/نویسندگان: میشل وارن و ناتاشا پیسارنکو
