تهران شاید هزاران مایل از سیلیکون‌ولی، موطن بزرگ‌ترین شرکت‌های های‌تک و نوآورانه‌ترین شرکت‌های تازه‌تأسیس، فاصله داشته باشد اما کارآفرینان آنلاین ایرانی، به‌رغم خصومت سیاسی دوطرفه و تحریم‌های بین‌المللی، دارند نزدیک‌تر می‌شوند. همین پنج‌شنبه در آلمان صدها شرکت نوپای ایرانی برای پر کردن این خلاء با سرمایه‌گذارانی از سراسر دنیا در بزرگ‌ترین گردهم‌آیی از این دست دیدار می‌کنند.
کنفرانس آی‌بریج در برلین، که هدفش بررسی چالش‌ها و فرصت‌های کارآفرینی در ایران است، توجه بسیاری را به خود جلب می‌کند مخصوصاً که تلاش‌های دیپلماتیک برای حل مناقشه‌ی هسته‌ای تهران امیدها را برای رفع تحریم‌ها ـ که خود خارجی‌ها را قادر می‌سازد در بخش فناوری سرمایه‌گذاری کنند ـ افزایش می‌دهد.
از جمله شرکتکنندههای ایرانی «دیجی‌کالا» است؛ یک پلت‌فرم تجارت الکترونیک آنلاین که با ۷۵۰ هزار بازدیدکننده در روز تبدیل به بزرگ‌ترین شرکت فعال در این زمینه شده است و ارزش تخمینی‌اش ۱۵۰ میلیون دلار است. دیگر شرکتکنندههای ایرانی «آپارات»، نسخه‌ی ایرانی یوتیوب، «تخفیفان» (سایت تخفیف گروهی) و شرکت‌های نوپای کوچک‌تری مانند «مامان‌پز» که غذاهای خانگی واقعی به مشتریان آنلاینش می‌دهد، هستند.
دیو مک‌کلور، سرمایه‌گذار برجسته‌ی سیلیکون‌ولی، که مؤسس ۵۰۰ شرکت نوپا و مدیر سرمایه‌گذاری اسبق fbFundِ فیسبوک است هم در این گردهمایی شرکت خواهد کرد. فهرست شرکت‌های نوپایی که آی‌بریج کنار هم گذاشته او را تحت تأثیر قرار داده. می‌گوید: « ایران مثل بسیاری از اقتصادهای نوظهور، جمعیتی بزرگ دارد که تحصیل‌کرده‌اند و پتانسیل کارآفرینی بالایی دارند. اگر دروازه‌های کشور بازشود و روابط با امریکا و دیگر نقاط جهان احیا شود، فکر می‌کنم رشد اقتصادی بسیار بالایی رخ خواهد داد. حتماً امکان‌های جالب زیادی برای شرکت‌های نوپا هم به‌وجود خواهد آمد.»
مک‌لور می‌گوید مشکل این است که قوانین فعلی اجازه‌ی سرمایه‌گذاری در بخش فناوری ایران را نمی‌دهد. «طبق ساختار فعلی قوانین سرمایه‌گذاری امریکا، سرمایه‌گذارانی مثل من نمی‌توانند مستقیماً در شرکت‌های نوپای ایرانی سرمایه‌گذاری کنند اما ما خوش‌بینیم که اگر روابط عادی‌سازی شود این وضع در آینده‌ی نزدیک تغییر کند».
نفوذ اینترنت و موبایل‌های هوشمند در ایران بسیار بالاست؛ ۷۰ درصد جمعیت ۸۰ میلیونی ایران زیر ۳۵ سال دارند. به‌گفته‌ی مسئولان دست‌کم نیمی از ایرانیان به موبایل هوشمند دسترسی دارند. گزارش‌های متناقضی درباره‌ی تعداد کاربران اینترنت هست اما بنا به «آمار جهانی اینترنت»، ایران بیش از ۴۶ میلیون کاربر اینترنت (نفوذ ۲/۵۷ درصدی) دارد که تقریباً معادل نیمی از کل کاربران اینترنت خاورمیانه است گرچه همه‌ی آنها دسترسی منظمی ندارند.
حتی دولت حسن روحانی، رئیس‌جمهور میانه‌رو ایران، اهمیت کنفرانس آی‌بریج را تأیید کرده است. پرویز کرمی از مقامات ارشد دولت در وبسایت خبری مسئولان دولتی می‌گوید: «این کنفرانس پلی خواهد بود بین کارآفرینان ایرانی و جهان. پایه‌های علمی آنها را تقویت کرده و اعتمادبه‌نفس آنهایی را که در ایران هستند افزایش می‌دهد.»
«برای کشور اهمیت ویژه‌ای دارد. به‌خاطر افت شدید درآمدهای نفتی ما که در سال‌های آتی هم به نزول ادامه خواهد داد. ضمناً به کاهش سرعت فرار مغزها از ایران کمک کرده و حتی ممکن است بعضی از ایرانی‌ها را تشویق به بازگشت به کشور کند.»
این احساسی است که خیلی از کارآفرینان ایرانی هم آنرا منعکس می‌کنند از جمله مؤسس تخفیفان، نازنین دانشور، که خودش از آنهایی است که بازگشت کرده. او عضو تیم ایرانی مدیریت کنفرانس است و آی‌بریج را «نقطه عطفی» برای جامعه‌ی فناوری ایران می‌داند.
موج شرکت‌های نوپای ایرانی در چند سال اخیر شاهد رشد قارچی تعداد شرکت‌ها و وب‌سایت‌های جدید بوده و برنامه‌های منظم آخرهفته برای شرکت‌های نوپا در شهرهای مختلف کشور برگزار شده. انزوا و تحریم‌ها نتوانسته کارآفرینان ایرانی را از داشتن برنامه‌های جاه‌طلبانه منصرف کند. فرهاد هدایتی، مؤسس تسکولو، که پلت‌فرمی برای مدیریت پروژه است، می‌گوید پلت‌فرمش ابتدا برای کاربری به‌زبان انگلیسی طراحی شده. این پروژه که با کمک شتاب‌دهنده‌ی آواتِک راه افتاد حالا بیش از ۸ هزار کاربر از ۱۲۰ کشور مختلف دارد. با این وجود، تسکولو نماینده‌ای در آی‌بریج ندارد چون درخواست ویزا از سفارت آلمان در تهران رد شد.
تحریم‌ها همچنان مانع بزرگ هستند: ارتباط سیستم بانکی ایران با دنیای بیرون قطع شده و هیچ راه عادی برای انتقال پول به و از ایران وجود ندارد.
بنابراین، تسکولو مجبور است خدمات رایگان ارائه کند چون کاربران خارجی‌اش نمی‌توانند پرداختی به شرکت داشته باشند. هدایتی می‌گوید: «ایران در حال حاضر جای خوبی برای کار است، دروازه‌هایش دارند باز می‌شوند اما معامله بر سر تحریم‌هاست. داخل کشور، نمی‌توانیم از خیلی از خدمات استفاده کنیم چون از داخل ایران فیلتر شده‌اند اما بسیاری از خدمات بین‌المللی هم هست که شرکت‌های خارجی به‌خاطر تحریم‌ها به ایرانیان ارائه نمی‌کنند».
با وجود این مسائل، محمد نورسی، مؤسس ۲۸ ساله‌ی پلت‌فرم جذب سرمایه‌ی مردمی حامی‌جو، خوش‌بین است. « اولین باری است که من از کشور خارج می‌شوم و امیدوارم به ما در پیدا کردن سرمایه کمک کند».
تهیه کننده برنامه‌ی تکنولوژی شبکه بی‌بی‌سی، می‌گوید برداشتن تحریم‌ها برای شرکت‌های نوپا هم فرصت است هم تهدید. «بعضی از شرکت‌های بزرگ مثل کافه بازار، که یک بازار اندروید است، احتمالاً با مشکلات بزرگی مواجه می‌شوند اگر قرار باشد گوگل مستقیماً وارد بازار ایران شود. در حالی‌که شرکتی مثل دیجی‌کالا از برداشته شدن تحریم‌ها سود می‌برد چون به سرمایه‌گذاران خارجی دسترسی پیدا خواهد کرد». کافه بازار که مدیریتش را حسام آرماندهی ۲۸ ساله برعهده دارد ارزش تخمین حدود ۲۰ میلیون دلار دارد و بیش از ۲۵ هزار اَپِ ایرانی و جهانی ارائه می‌دهد.
محمدجواد شکوری مقدم، مؤسس آپارات، می‌گوید تهدید بزرگ دیگر برای شرکت‌های نوپای ایرانی فرار مغزهاست. «در شرکت ما، حداقل دو نفر با سمت‌های مهم شرکت را به‌مقصد کانادا و امریکا ترک کرده‌اند. این پدیده برای شرکت‌های نوپایی مثل ما شبیه یک دام است.»
با این حال، حمید محمدی یکی از مؤسسان دیجی‌کالا، امیدوار است که عرصه‌ی فناوریِ درحال‌شکوفایی ایرانی‌های بیشتری را تشویق به بازگشت به وطن کند. «وضعیت در ایران خیلی استثنایی است، یک بازار بزرگ برای شرکت‌های نوپا هست که در کشورهای دیگر به این راحتی‌ها پیدا نمی‌شود، و شاید برای همین است که جمعیت مهاجر ایرانی دارد به ایران برمی‌گردد.»
تحریم‌ها نتوانسته‌اند سرمایه‌گذاری خارجی را به‌طور کامل متوقف کنند؛ شرکت‌هایی که دغدغه‌ی کار در امریکا را ندارند تمایل به ریسک دارند. برای نمونه، مشارکت انتفاعی بین شرکت تله‌کام افریقای جنوبی MTN و شرکت راکت اینترنت که در آلمان است، چند شرکت نوپا در ایران تأسیس کرده که نسخه‌های ایرانی eBay (موزاندو)، آمازون (بامیلو) و حتی Uber (تاکسی‌یاب) را راه انداخته‌اند.
روحانی از کارآفرینان حوزه‌ی فناوری حمایت می‌کند و خواستار افزایش سرعت اینترنت و پهنای باند در کشور شده. او در کنفرانسی در ۱۳۹۳ گفت: «دوره‌ی منبر یک‌طرفه تمام شده است. باید فضای سایبری را یک فرصت بدانیم. چرا این‌قدر می‌ترسیم؟ باید به جوانان اعتماد کنیم.»
میلیون‌ها ایرانی آدرس‌های فیلترشده را با کمک سایت‌های پروکسی یا وی‌پی‌ان دور می‌زنند اما واکنش مقامات ارائه‌ی الگوریتم‌های دقیق‌تر فیلترینگ بوده تا محتوای که مورد تأییدشان نیست نشان داده نشود. نه این که این روش همیشه جواب بدهد. وقتی حساب‌های اینستاگرام و عکس‌های خاص آن فیلتر شدند، اینستاگرام با استفاده از یک روش کدنویسی که مشاهده‌ی تمام محتویات از جمله حساب کاربری بچه‌پولدارهای تهران را امکان‌پذیر می‌ساخت تلافی کرد. محمود واعظی، وزیر ارتباطات، دولت را از سیاست فیلترینگ حکومت دور کرده و می‌گوید وزاتخانه‌ی مطبوعش ارتباطی با این موضوع ندارد. ترجیح می‌دهد براین موضوع تأکید کند که پهنای اینترنت بعد از یک توقف چهارپنج‌ساله افزایش قابل‌توجهی داشته و حدوداً چهاربرابر شده. کاربرانی با کانکشن‌های ۳G و ۴G از کانکشن‌های بهتری حکایت می‌کنند مثلاً حین استفاده از اسکایپ. اما وزیر همین امسال گفت: «سرعت اینترنت در ایران هنوز جایگاه خوبی ندارد». وزارت واعظی همچنین برنامه دارد تعداد ساختمان‌های عمومی با وای‌فای رایگان را تا آغاز سال آینده افزایش دهد.
تندروهای ایران دلواپس آی‌بریج هستند. واعظی به مجلس فراخوانده شده تا درباره‌ی افزایش پهنای باند توضیح بدهد. روزنامه‌ی تندرو وطن امروز، ماه آوریل مقاله‌ای در صفحه‌ی نخست خود چاپ کرد که این رخداد را با هدف هماهنگ‌سازی «براندازی نرم» در ایران می‌دانست و از دستگاه اطلاعاتی کشور می‌خواست مراقب باشد. این روزنامه مؤسسان آی‌بریج، را به رابطه‌ی نزدیک با رژیم صهیونیستی متهم کرد.
یکی از مدیران آی‌بریج می‌گوید هدف این کنفرانس ایجاد پلی بین ایرانیان مقیم ایران و جامعه مهاجران ایرانی و نیز صنعت تکنولوژی در غرب است. می‌گوید: «ایده‌ی گردهمایی برلین بعد از آن شکل گرفت که گروه کوچک‌تری از کارآفرینان ایرانی در ۲۰۱۴ از سیلیکون‌ولی بازدید کردند. آی‌بریج جای مسائل سیاسی و مذهبی نیست».
مامان‌پز
مؤسس: تبسم لطیفی
مامان‌پز یک سرویس تحویل غذای آنلاین در تهران است که غذاهایی را که مادران واقعی می‌پزند به دست مشتریانی که غذای خانگی را به غذاهای رستورانی و بیرون‌بر ترجیح می‌دهند، می‌رساند. حدود ۲۰۰ مشتری در روز از غذاهای سنتی مثل «لوبیاپلو با دست‌پخت مامان‌مریم» با قیمتی حدود ۱۰ هزار تومان لذت می‌برند.
تبسم لطیفی، ۲۹ ساله، مؤسس مامان‌پز قبل از اینکه برای پیگیری این پروژه کارش را رها کند در یک بانک کار می‌کرد. ایده‌اش وقتی شکل گرفت که او در یک برنامه‌ی آخرهفته‌ی شرکت‌های نوپا در پایتخت ایران شرکت کرد و رسماً یک سال پیش شروع به‌کار کرد. لطیفی برای شروع همه‌کار را خودش کرد اما حالا چهار کارمند دارد و پنج پیک موتوری. مامان‌پز روش‌های مختلفی برای تست کیفیت دست‌پخت مادران دارد از جمله‌ی سرکشی‌های سرزده از آشپزخانه‌هایشان و درخواست بازخورد مشتری از طریق پیام کوتاه.
لطیفی وقتی اولین بار برای مادران آشپز آگهی داد از تعداد کسانی که درخواست کار کردند جا خورد. مادرانی با وضع مالی خوب که می‌خواستند در جامعه فعال باشند تا «مادران مجردی که سرپرست کل خانوار هستند؛ خوشحالم که پروژه‌ی ما هم دارد یک‌جوری به آنها کمک می‌کند».
حامی‌جو
مؤسس: محمد نورسی
حامی‌جو یک سایت جذب سرمایه‌ی مردمی آنلاین است که هدفش کمک به پروژه‌های هنری و سینمایی است، درست مثل Indiegogo. در اقتصادی که با تحریم‌های بین‌المللی دست‌وپنجه نرم می‌کند، حامی‌جو سعی دارد جایگزینی برای حمایت از فرهنگ و هنر پیدا کند.
مؤسسش، محمد نورسی، ۲۸ ساله، فارغ‌التحصیل مهندسی پزشکی است. او در چندتایی شرکت نوپا که شکست خورده‌اند کار کرده اما این پروژه‌ی آخر سریعاً خودش را ثابت کرده. بعد از دو ماه از شروع به‌کار، نورسی سه کارمند جدید استخدام کرده و می‌خواهد کارکنان دیگری هم اضافه کند.
نورسی می‌گوید تا کنون بیش از ۱۶۰ نفر از حامی‌جو برای جذب سرمایه‌ی پروژه‌های هنری استفاده کرده‌اند. از پنج پروژه‌ای که این سایت در حال حاضر دارد برایشان پول جمع می‌کند یکی مستندی است ساخته‌ی مهرداد اسکویی، فیلمساز مستقل ایرانی که جوایزی هم برده. این فیلم، با نام «رویاهای دم صبح» سومین قسمت از سه‌گانه‌ای است درباره‌ی کودکانی که در کانون‌های اصلاح و تربیت ایران به‌سر می‌برند. هفت سال زمان برد تا اسکویی مجوز رسمی برای ساخت این فیلم بگیرد؛ فیملی که حالا در مرحله‌ی پس از تولید است و تاکنون از ۲۳ اهداکننده‌ی مختلف ۹۶ میلیون ریال (حدود ۲ هزار پوند) جمع کرده که ۳۸ درصدِ مبلغ هدف است.
پروژه‌ی دیگر، یک آلبوم موسیقی از میثم آزاد است که تاکنون ۱۱۱ اهداکننده پیدا کرده با ۲۰ میلیون ریال (۴۰۰ پوند) کمک که ۱۰ درصد مبلغ هدف است. نورسی می‌گوید چالش بزرگ این است که جامعه مهاجران ایرانی که احتمالاً دوست دارند مشارکت کنند به‌خاطر تحریم‌ها راهی برای رساندن پول به ایران ندارد. «افراد بسیاری با ما از خارج از ایران تماس گرفته‌اند چون می‌خواهند مبلغی اهدا کنند اما در حال حاضر راهی برای انتقال پولشان به ما ندارند».
نورسی در خرداد عازم آلمان می‌شود تا در کنفرانس آی‌بریج شرکت کند. این اولین سفر او به خارج است و امید دارد با سرمایه‌گذاران بزرگی دیدار کند.
تخفیفان
مؤسس: نازنین دانشور
تخفیفان نسخه‌ی ایرانی محبوب وبسایت Groupon است؛ تخفیف‌هایی را در ۹ دسته از رستوران و کافی‌شاپ گرفته تا بلیط تئاتر و کنسرت ارائه می‌دهد. بیش از یک میلیون آبونه‌ی ایمیلی دارد و روزی ۲۰ تا ۲۵ پیشنهاد ارائه می‌دهد.
نازنین دانشور یکی از شمار روزافزون زنانی است که شرکت‌های نوپا در ایران را مدیریت می‌کنند. او چهار سال پیش، شغل پرسود سرمایه‌گذاری‌اش در آلمان را رها کرد و به ایران بازگشت و شد کارآفرین وطنش. با کمک خواهرش، این سایت را راه انداخت که اول روزی یک پیشنهاد غذا یا سرگرمی ارائه می‌کرد اما خیلی سریع به ابعاد امروزی‌اش رسید. همین هفته پیشنهادی داد که ۷۰ درصد تخفیف روی بلیط کنسرتی در تالار وحدت تهران داشت. دانشور، که مؤسس یک شرکت نوپای ایرانی با ۶۰ کارمند است، بین معدود کارآفرینان ایرانی بود که سال گذشته به کنفرانس سیلیکون‌ولی دعوت شدند تا درباره‌ی شرکت‌های نوپای عرصه‌ی فناوری ایران سخنرانی کنند. او عضو تیم ایرانی مدیریت کنفرانس آی‌بریج در برلین است.
آپارات
موسس: محمدجواد شکوری مقدم
آپارات یک سایت اشتراک ویدئو آنلاین ایرانی است که نامش در خانه‌های ایرانی شنیده می‌شود. مثل یوتیوب همه‌چیز از کلیپ‌های موسیقی تا فیلم و ویدئو گربه را نشان می‌دهد. مؤسسش، محمدجواد شکوری مقدم، مدیرعامل شرکت Sabaldea هم هست؛ شرکتی که پشت چند پروژه‌ی نوپای موفق ایرانی دیگر هم هست مثل کلوب، شبکه‌ی اجتماعی فارسی‌زبانی با ۳ میلیون کاربر، و میهن‌بلاگ، یک سرویس هاستینگ رایگان وبلاگ. شرکت شکوری‌مقدم ۱۰ سال پیش با سه کارمند شروع به کار کرد و حالا ۶۵ کارمند دارد. ۵ میلیون ویدئو روزانه در آپارات تماشا می‌شود و این سایت در ماه ۱۵۰ میلیون بازدیدکننده دارد. آپارات اخیراً سرویسی به‌نام فیلیمو، نسخه‌ی ایرانی نت‌فلیکس، ارائه کرده که در حال حاضر رایگان است. فیلتر شدن یوتیوب به‌دست مقامات ناگزیر به موفقیت آپارات در ایران کمک کرده اما او امیدوار است حتی با رفع ممنوعیت یوتیوب هم بسیاری از کاربرانش را حفظ کند.
می‌گوید: «البته غیاب یوتیوب به رشد ما کمک کرده اما حتی اگر این فیلترینگ رفع شود، تأکید ما بر محتوای اصیل است. یعنی اینکه تأثیر کمتری خواهیم پذیرفت.»
دیجی‌کالا
مؤسسان: حمید و سعید محمدی
دیجی‌کالا یک سایت تجارت الکترونیک ایرانی شبیه آمازون است. موفقیت عظیمی داشته و اَلکسا آنرا ششمین سایت پربازدید ایران رده‌بندی می‌کند و در نوع خود در خاورمیانه اول است. با ۷۵۰ هزار بازدیدکننده در روز و ۳/۲ میلیون آبونه، این سایت ۵۸ تا ۹۰ درصد تجارت الکترونیک ایران را به‌دوش می‌کشد.
دیجی‌کالا را دو برادر، حمید و سعید محمدی، در ۲۰۰۷ تأسیس کردند. حمید می‌گوید ایده ابتدا وقتی به ذهنشان رسید که می‌خواستند دوربینی دیجیتال را آنلاین بخرند اما نتوانستند سایتی پیدا کنند که مشخصات درست مدل‌های متنوع و نقدهای خوبی به آنها ارائه کند. آنها دیجی‌کالا را در یک دفتر اجاره‌ای کوچک در تهران با یک گروه هفت‌نفره راه انداختند که فقط دو محصول داشت؛ موبایل و دوربین دیجیتال.
امروز دیجی‌کالا ۱۵۰ میلیون دلار می‌ارزد، ۷۶۰ کارمند دارد و در بیش از ۲۰ شهر ایران فعال است. بیش از ۴ هزار سفارش در روز تحویل می‌دهد. تحویل روز در تهران و کرج دارد و در ۲۰ شهر ایران یک روز بعد کالا را تحویل می‌دهد.
به‌گفته‌ی محمدی، این شرکت از زمان تأسیس سالی ۲۰۰ درصد رشد داشته. گرچه ایرانی‌ها از لحاظ مالی با دنیای بیرون ارتباط ندارند و به کارت‌های اعتباری بین‌المللی دسترسی ندارند، کارت‌های دبیتی دارند که از سوی بانک‌های ایرانی صادر می‌شود و در شبکه داخلی ایران کار می‌کند. دیجی‌کالا حالا از موبایل هوشمند گرفته تا کتاب، لوازم خانه و لوازم آرایشی هم می‌فروشد.
آیا در صورت رفع تحریم‌ها محمدی از شروع تحویل کالای آمازون در ایران می‌ترسد؟ «فکر نمی‌کنم آمازون تهدیدی برای ما باشد. حتی در صورتی که ایران را یک بازار بزرگ بدانند، باید یک آمازون فارسی‌زبان راه بیندازند. فکر می‌کنم رفع تحریم‌ها برای امثال ما بیشتر یک فرصت است تا تهدید».
منبع: گاردین
